VISAO MISAO OBJECTIVO HAKSESUK BOLA FH KKN HOME FH LPV ARTIGOS FH MUZIKA LIA MENON FH RESPONDE

20170611

MAUN ALIN NO INAN FETO SIRA HOSI OE-CUSSE-AMBENO

MAUN ALIN NO INAN FETO SIRA HOSI OE-CUSSE-AMBENO

Amo Belo
Ohin loron 9, fulan Juñu, no aban loron sanulu (10), ita nia prezidente  Dr. Francisco Guterres Lu-Olo halo nia vizita ba dala uluk no sei halo inagurasuan ba obras sira ne’ebé Autoridade Rejiuan Espesial, (Zona Económica) hala’o iha tempu hirak ne’e nia laran.

Kona ba akontesimentu sira ne’e, atan ha’u hato’o Parabéns ba Governo Central (Dili), ba Autoridae  Especial ho nia Prezidente Dr. Mari Alkatiri no Staff, no ba Povu tomak hosi rai  doben Oe-Cússe-Ambeno.

Há’u ba Oe-Cússe dala uluk iha fulan Outubro tinan 1967. Tempu ne’eba, amo lulik  Leão da Costa, Oe-Cusse oan, atu selebra nia missa dahuluk. Ami seminaristas ba ho ró-áhi Arbiru. Há’ú kotente bele sama rai Oe-Cusse. Maibé ami hela loron ida deit.

Sai tiha Administrador Apostólico Dioseze Dili iha tinan 1983,  há’u ba vizita Oe-Cusse, iha loron 14-15, fulan Juñu,  tinan 1983.

Ami to’o iha Kota Pante Makasar tuku 11.00. Loron manas, rai mos manas. Maluk Oe-Cusse simu atan há’u ho sira nia “tebe dai no hananu tuir  adat”, hodi dere gongo no badili. Iha “kata sambutan”, reprezentante hasa’e lia hodi dehan:

“Ama Bispo, ami Povu Oe-Kusi rona “isu” katak Pemerintah hakarak halo rai Oe-Cusse hanesan Kecamata ida, no integra ba Kabupaten Kefamenanu, NTT. Ami  la kohi sai Kecamatan iha  Kabupaten Kefamenanu nia okos.  Boot sira hosi Kupang lori ida ne’e ba oin, ami povu Oe-Cuse, sei hamriik hotu, no muda hotu ba Natar Bora (Cost Sul) atu harii Oe-Cusse foun ida iha rai boot.

Iha há’u nia hatan, uluk knanain há’u hus desculpa ba “bapa-bapa, ibu-ibu no hadirin sira”, hafoin  hau katak hodi dehan:

- “Maun alin sira mak husu uluk atu integra ba Indonesia iha tinan 1975. Maibé, iha tempu ne’ebá, ema kala obriga imi  ho  kroat no imi mos moris iha  terus no susar laran. Ho há’u nia vizita ida ne’e, há’u hakarak hatudu katak ita mesak rai Timor Loro Sa’e nian. Hahú hosi Tutuala to’o Oe-Cusse, hahú hosi Ataúro ba Suai, iha tasi mane, ita rai ida de’it, ita emar ida deit: Timor Loro Sa’e!

Hahú tinan ne’ebá to’o tinan 2000, há’u ba Oe-Cusse dala barak. Hau gosta ema Oe-Cusse; haú mos gosta rai Oe-Cusse (Pante Makasar; Oe-Silo, Passabe no Baukanana no Nítibe).; há’u gosta rona Lia Baikenu, maiske la hatene ko’alia.

  Povu Oe-Cusse povu ida ne’ebé iha nia dignidade; iha nia kultura, iha nia lisan ka “adat no istiadat”; maibé, sira mos  iha  sira  relijiozidade maka’as.

Iha tinan 1999, sira terus barak. Balu halai ba fo’ho; barak mate; balada (karau vaka) barak mohu; maibé sira metin nafatin iha sira nia partiotizmu no fiar sarani. Razaum mak Oe-Cusse oan sira mak ita timor tomak nia abut no bei-ala. Ita nia Kapital hahú iha Lifau.

 Maibé, iha aspektu dezenvovimentu  ekonómiku no sosial, ita nia maluk sira hetan susar tanba rai Oe-Cusse nia-nia situasuan hanesan enklave.
Malae muitin sira, durante tinan atus haat resin, ladun interesse; bapak mos la interesse.

Maluk Oe-Cusse oan sira riku duni, liu liu ho balada karau no ai-kameli, Maibé, atu lori ba Dili, hodi fa’an iha Praça mak susar.

Iha tempu independensia, Governo Timor-Leste loke matan hodi fó atensaun ba Rai doben Oe-Cusse-Ambeno. Ohin, Prezidente Lu-Olo halo inaugurasaun ba buat oin oin. Ita hein, dezenvolvimentu ne’e bele to’o mos Oe-Silu, Passabe no Baukanana/Nitibe.

 Atan há’u hosi dook, hatoo Parabéns ba Povu Oe-Cusse-Ambeno tomak; ba Autoridade sira. Maibé, há’u, iha momentu ida ne’e, lakohi  halu’ha alin LAFU ne’ebé, iha fulan Outubro, tinan 1999, ho aten berani ba to’o Dili, atu husu intervensaun  INTERFET nian hodi ba  liberta no salva Enclave Oe-Cusse, ne’ebé milisia no militar hosi rai seluk estraga daudaun.

Na’i Feto  “Nossa Senhora do  Rosário”, no Santo António haraik tulun, hakmatek, ksolok,  no kamanek wa’in basuk  ba maun alin no Inan feto tomak iha rai doben Oe-Cússe-Ambeno.

Porto, 9 de Junho de 2017

Amo Bispo Carlos Filipe Ximenes Belo

Sem comentários:

Enviar um comentário

Nota: só um membro deste blogue pode publicar um comentário.